Το έθιμο να λέμε κάλαντα

Την Παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων οι γειτονιές γεμίζουν παιδικές φωνές! «Να τα πούμε;», «Να τα πούμε;»

Μιλάμε φυσικά για τα κάλαντα, τα οποία, παιδιά – συνήθως με πολλά λάθη και σαρδάμ – αλλά και μεγαλύτεροι άνθρωποι, Σύλλογοι, χορωδίες και πάσης φύσεως Οργανώσεις (σαν την ΜΚΟ «Κιβωτός του κόσμου» του «πατέρα» Αντώνιου… για παράδειγμα) τα τραγουδούν, συνήθως με συνοδεία τριγώνων ή μουσικών οργάνων, σε σπίτια και γειτονιές, αλλά και σε Προέδρους της Δημοκρατίας, αξιωματούχους της Κυβέρνησης και της Αντιπολίτευσης, Περιφερειάρχες και Δημάρχους υπό το άγρυπνο βλέμμα τηλεοπτικών συνεργείων και ρεπόρτερ.

Τι είναι όμως τα κάλαντα; Από πού προήλθαν και τι συμβολίζουν;

Τα κάλαντα συχνά αναφέρονται ως εθιμικά τραγούδια του λαού μας και όχι άδικα μιας και είναι από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται ζωντανά μέχρι τις μέρες μας. Ουσιαστικά πρόκειται για δημοτικά τραγούδια με εγκωμιαστικούς στίχους για τη νέα χρονιά που έρχεται και τα οποία διαδόθηκαν από γενιά σε γενιά και τα τραγουδάμε ακόμη και σήμερα. Ο αρχικός τους ρόλος ήταν η αναγγελία του χαρμόσυνου μηνύματος της γιορτής των Χριστουγέννων, αλλά και το καλωσόρισμα του νέου έτους. Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά.

Τι σημαίνει η λέξη «κάλαντα»

Η λέξη «κάλαντα» ετυμολογικά προέρχεται από τη λατινική λέξη «calendae», που αναφέρεται στις Ρωμαϊκές καλένδες, δηλαδή τις πρώτες μέρες, του Ιανουαρίου, του πρώτου μήνα του χρόνου. Συγκεκριμένα η λέξη calendae προέρχεται από το λατινικό calo, που έλκει την ρίζα του από το ελληνικό ρήμα «καλώ». Μάλιστα, πριν τον 2ο αιώνα π.Χ. ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου ήταν ο Μάρτιος κι έτσι η πρωτοχρονιά γιορταζόταν τότε.

Από πού προέρχονται τα κάλαντα;

Εικάζεται ότι η προέλευση του εθίμου είναι διονυσιακή, αφού στις αρχαίες διονυσιακές γιορτές τα παιδιά συνήθιζαν να τραγουδούν για την καλή χρονιά, κρατώντας ένα κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί προβάτου, στοιχείο που συμβόλιζε την ευφορία και τη γονιμότητα. Όσον αφορά την ενσωμάτωσή τους στη θρησκευτική παράδοση, αξίζει να σημειωθεί ότι, αν και αρχικά η Εκκλησία απέρριπτε τα κάλαντα ως ειδωλολατρικό έθιμο, αργότερα το αποδέχτηκε και το αφομοίωσε σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταλήξουν να αποκτήσουν και θρησκευτικό περιεχόμενο. Εκτός αυτού, καθιερώθηκε να λέμε τα κάλαντα όχι μόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, αλλά πριν από όλες τις μεγάλες γιορτές όπως τα Χριστούγεννα, τα Φώτα, του Λαζάρου, των Βαΐων κλπ.

Σε κάθε περίπτωση, τα κάλαντα εκτός από τα χαρμόσυνα μηνύματα των γιορτών, φέρνουν και ευχές για καλή τύχη στους νοικοκύρηδες των σπιτιών, αλλά και σε όλο τον κόσμο.

Τα κάλαντα των Χριστουγέννων

Καλήν εσπέραν άρχοντες,
αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννησιν,
να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον,
εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται,
εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών,
και ποιητής των όλων.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε,
πέτρα να μην ραγίσει,
και ο νοικοκύρης του σπιτιού,
χίλια χρόνια να ζήσει.

Το έθιμο επιβάλλει οι νοικοκύρηδες να φιλεύουν τα παιδιά που τους λένε τα κάλαντα γλυκά και ζαχαρωτά. Στις μέρες μας όμως τα κάλαντα έχουν καταντήσει «επιχείρηση»! Οι μικροί – θύματα της καταναλωτικής εποχής μας που λένε τα κάλαντα, κουτσουρεμένα και γεμάτα λάθη, θέλουν χρήματα για τον κόπο τους, μετατρέποντας αυτό το αρχαίο έθιμο σε παρωδία. Περιμένουν τις γιορτές για να αποκτήσουν από τα… έσοδα κινητό, ηλεκτρονικά και παιχνίδια. Αναμενόμενο στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, αλλά ας μην τα κάνουμε όλα εμπόριο! Αλλοδαποί και αλλόθρησκοι, που καμιά σχέση δεν έχουν με τα ελληνικά θρησκευτικά έθιμα, παίρνουν ένα τριγωνάκι και ανοίγονται στις γειτονιές χωρίς να ξέρουν καν ποια είναι τα κάλαντα των Χριστουγέννων και ποια της Πρωτοχρονιάς. Τραγουδάνε ένα στιχάκι από το «Τρίγωνα κάλαντα» και περιμένουν ευρώ ως ανταμοιβή για αυτό τους το κατόρθωμα. O tempora, o mores!